Met Eva Mouton aan een boek werken, dat knettert en bruist danig.
We drinken samen thee en eten havermoutkoekjes.
We overlopen het manuscript, zij spuit ideeën voor tekeningen, ik vul aan, en we gieren het af en toe uit.
O ja, en dan dit, en dat, en daar ook wat!
We kneden de tekst, gooien er stukken uit, daar waar de tekeningen het verhaal mogen
overnemen.
We gloeien en het boek groeit.
De thee mag aan de kant, we schakelen over op wijn (dat mag, de zon hangt al laag).
De kat krabt als vanouds mijn raamkozijn verder kapot. Ik laat haar snel binnen.
Die kat heeft jou afgericht, zegt Eva.
Dat is waar, zeg ik. Honden hebben een baas, katten hebben personeel.
Eva probeert mij op haar beurt af te richten. Bij de volgende krabbeurt bezweert ze mij om de kat te negeren.
Het helpt een heel klein beetje, maar niet genoeg. Wel genoeg om weer in de lach te schieten.
Dan werken we verder.
Tussendoor roddelen we, doen we confidenties over leven en liefde.
Maar het is vooral werken dat we doen, echt.
Het boek groeit en wij gloeien.
Het had een bagatel kunnen zijn, maar om een reden die me niet meteen duidelijk was, sloeg mijn ergernismeter meteen in het rood. Daar was het dan: het zoveelste filmpje dat onze ontroering orkestreert, dat mensen op een-twee-drie helemaal krijgt waar het ze wil hebben. Dat in een fractie van een seconde duizenden keren gedeeld wordt op Facebook en Twitter: kijk toch eens, hoe mooi, al die mensen die elkaar niet kennen en die op commando een tong willen draaien voor de camera. Want even serieus: meer dan dat was het niet.
Van het beoogde effect voelde ik niet veel. Ik zag mooie mensen, ik zag half-verliefde onwennigheid, die me enigszins geacteerd leek. En ik hoorde een zoete soundtrack, die mogelijke kritiek op voorhand onderuit haalde door zachtjes te fezelen: ‘If you’re not ready for love, how can you be ready for life?’
Love of lebberen: ik wil nu ook niet over details struikelen.
Ik heb het filmpje niet uitgekeken. Niet omdat het me choqueerde. Laat iedereen die dat wil vooral lustig tongen draaien en meer, zolang de goesting maar wederzijds is. Wel omdat het mij het onbehaaglijke gevoel gaf een voyeur te zijn. Vreemd genoeg heb ik dat niet bij het orgasmefilmpje met de lezende vrouwen, en ook niet bij porno. Maar zo’n tongkus van wildvreemden in close-up is mij te intiem.
Mijn ergernis kadert ook binnen een algehele ontroerende filmpjesmoeheid. De onuitputtelijke stroom ‘levenslessen’ die websites als Upworthy, Viralnova en Brekend.nl over ons uit storten, heeft iets betuttelends. Je hoeft niet meer zelf te kiezen waardoor je ontroerd raakt (voor zover daar kiezen aan te pas komt), daar wordt al voor gezorgd. Er is een dirigent voor ons sentiment. Subtiel is het zelden. Het is meestal met de voorhamer meppen op de traanklieren van de gemakkelijk ontroerbare mens.
Maar kijk, toen kwam ook voor de romantici een kleine tot middelgrote ontnuchtering: het was een reclamespot voor een kledingmerk en de kussende mensen waren acteurs, modellen en muzikanten.
Heel even probeerde een haha-gevoel al mijn bedenkingen stil te leggen, maar toen haalde mijn kwaadheid de bovenhand. Het filmpje herinnerde me aan al die keren dat ik me bekocht gevoeld heb door tranenperserige spots, die reclame voor een bank bleken te zijn. Of door spotjes waarin een of andere acteur met trillende stem en water in de ogen speecht op de begrafenis van ‘onze pa’ of ‘ons ma’, pakkende anekdotes en al, en dan blijkt het ineens om Dela Uitvaartverzekeringen te gaan. Dela! Het bedrijf dat al een heleboel begrafenisondernemingen en crematoria opgekocht heeft en al een paar jaar bezig is de prijzen voor uitvaarten drastisch op te drijven. Dat Dela dus.
De reden voor mijn kwaadheid ligt hierin: emotie, schoonheid en ontroering zijn me te dierbaar om er manipulatief mee om te gaan. En jazeker, tot op bepaalde hoogte bedient iedereen zich van manipulatie om zijn boodschap aan de man te brengen. De vraag is deze: hoe zuiver zijn je drijfveren, hoe oprecht? En oprechtheid is ver te zoeken in de voorbeelden die ik zonet noemde. Oprechte emotie en ontroering staan haaks op de waarden die deze bedrijven hoog in het vaandel dragen. Laat ze daar dan ook afblijven.
In dat opzicht moet ik Wren (het kledingmerk waarin het in het bewuste filmpje om draait) het voordeel van de twijfel geven. Ik verneem dat ze daar experimenteren met de grenzen tussen mode en kunst (daar mag wel commercie aan toegevoegd worden). Slim is het alleszins, want het filmpje werd op amper één dag tijd al zeven miljoen keer bekeken.
Over hun waarden spreek ik me niet uit. Hun filmpje was de perfecte trigger voor een ei waar ik allang mee zat.
Ten slotte nog dit.
Het is moeilijk om bij het lanceren van een tegengeluid niet de indruk te wekken dat je de ‘likers’ van zulke filmpjes diskwalificeert. Dat doe ik in geen geval (ik parafraseer: sommige van mijn beste vrienden zijn likers!), al kan ik me voorstellen dat sommigen het gevoel hebben dat ik iets van hen afpak door niet mee te gaan in die droom. Maar hier speelt geen cynisme of negativiteit. Wel kritische zin. Wel de scepsis, die ik koester. Ik hoop er mijn hoofd helder mee te houden in deze bijwijlen al te emotionele en impulsieve tijden.
Rouwende fans bij de dood van Elvis. Fotograaf: John Downing
Hartverscheurend verdriet bij de dood van Elvis, John Lennon, Prinses Diana, Michael Jackson. Mensen verdrinkend in hun tranen, met een heftigheid die me weleens de vermetele bedenking ontlokt heeft: zouden ze even hard huilen als hun broer/zus/vriend sterft?
Misschien is het projectie. Misschien triggert dit Grote Overlijden wel oud verdriet. Of geeft het ruimte aan een veralgemeend verdriet om ik-weet-niet-wat-allemaal. Projectie of niet, geen haar op mijn hoofd twijfelt aan de oprechtheid van de emotie. Maar een emotie die zich op een icoon richt, daar kan geen mens van vlees en bloed tegenop.
Rouwende Noord-Koreanen, bij de dood van Kim Jong-Il
Cultuurfilosoof Eric Corijn vertelde me daar ooit het volgende over: ‘Wanneer iemand uit onze omgeving sterft, dan zal dat overlijden je vaak een dubbel gevoel geven. Je hebt veel verdriet, maar tegelijk is het soms ook een opluchting. Je hield wel veel van je moeder, maar haar gezeur waar ze je soms de muren mee op kon jagen, zul je alvast niet missen. Liefde en haat liggen in het echte leven heel dicht bijeen. Bij iconen ligt het anders. Je zuivert hun beeld zodanig uit, dat ze abstract worden. Je houdt van dat ideaalbeeld, omdat het rust geeft. Het geeft hoop, het ondersteunt je verlangen, en het is prettig om je te identificeren met iets dat zoveel rust en eenheid uitstraalt. Als de fascinatie ver genoeg gaat, dan krijg je het gevoel een persoonlijke band te hebben met het icoon.’
Nu is er Facebook. En Twitter. Iconen die sterven vullen bladzijde na bladzijde. Iedereen ventileert persoonlijke herinneringen en bedenkingen, zoekt mooie plaatjes of filmpjes om zijn verhaal te ondersteunen.
Maar ook wie geen iconische status bereikt heeft, wordt nu het voorwerp van grote, publieke rouw. Dat kan troostend zijn, maar ook overweldigend. Als iedereen om ter snelst en om ter hardst roept hoe erg het wel is dat deze fantastische man/vrouw nu niet meer is – en ik doe daar ook soms aan mee – dan krijgt je eigen kleine, hoogstpersoonlijke gevoel rond dit sterven geen lucht meer. Het verdriet is al tientallen keren verwoord, groots, heftig en bijzonder luidruchtig. Zo luidruchtig dat de eigen gedachten ervan stilvallen, het eigen gevoel zich bedremmeld koest houdt. Ik ben geneigd die vervlakking van het hoogstpersoonlijke gevoel jammer te vinden. Maar tegelijk vraag ik me af of precies daarin niet het heilzame van publieke rouw schuilt: de voortdurende verwoording zorgt ervoor dat de gedachte aan dat ene sterven snel went. Tenminste: voor wie niet écht tot de intimi van de overledene behoort. Want die, weet ik, krijgen ondanks de grote publieke steun, soms het gevoel dat wildvreemden met hun rouw aan de haal gaan.
De dochter van een bevriende schrijver, die te vroeg doodging, verwoordde het treffend: ‘Ik had op de duur zin om te zeggen: het is mooi van jullie, maar laat het nu maar rusten. Het is wel ONZE papa, hé.’
Prins William en Harry op de begrafenis van hun moeder, prinses Diana.
