Het meest tragische binnenlandse bericht van deze week: een baby van 4,5 maanden vindt de dood in een waterput. De vermoedelijke dader is zijn moeder, in de greep van een postnatale depressie. Een extreem verhaal over een onderschat taboe. ‘Iedereen juichte, maar ik wilde alleen maar wenen.’
Het heet een feestelijke gebeurtenis te zijn, een kind krijgen: er wordt geklonken op het nieuwe leven, er wordt gevierd en gefeliciteerd dat het een aard heeft. Iedereen neemt aan dat moeders op slag verliefd worden op hun baby, en de tranen die weggepinkt worden kunnen hooguit tranen van ontroering zijn.
Hoe eenzaam een moeder zich voelt wanneer haar emoties haaks staan op die vanzelfsprekende hoerastemming, ondervond Kristien aan den lijve.
‘Ik wilde tot op het laatste moment werken om maximaal van mijn zwangerschapsverlof te kunnen genieten na de geboorte van mijn derde kind. Maar drie weken voor de bevalling kreeg ik griep, en dat werd meteen als het begin van mijn zwangerschapsverlof beschouwd. Ik vond dat onrechtvaardig en ontmoedigend.’
‘De bevalling was niet evident – mijn zoon woog 5 kilo – zijn babytijd was dat evenmin. Hij had een onstilbare honger, wilde om het anderhalve uur gevoed worden. Alles wat ik deed, deed ik met overgave: in mijn werk, voor mijn kinderen, in het huishouden. Ik gunde het mezelf niet om fouten te maken. Dus ontving ik mijn kraambezoek met zelfgebakken cake en met de glimlach. Maar binnenin raasde er een storm aan gevoelens. Tussen al die mensen in juichstemming, wilde ik alleen maar wenen. Ik voelde geen levenskracht meer, geen vreugde. Het leek alsof mijn eigen leven me ontglipte. Hulp vragen deed ik niet. Mijn familie woonde in een andere stad en het ligt niet in mijn aard om vrienden spontaan om hulp te vragen.’
‘Uiteindelijk heb ik hulp gezocht bij een psycholoog, en beetje bij beetje leerde ik accenten in mijn leven te verschuiven. Ik besloot dat ik wel voluit moeder wilde zijn, maar dat mijn huishouden niet langer een prioriteit was. Sedertdien is mijn huis een rommelboel. Maar ik voel me wel gelukkiger.’
‘Zes maanden na mijn bevalling ging ik weer aan het werk. Ik voelde mijn eigen breekbaarheid toen ik voor de klas ging staan. En vreemd genoeg: dat heb ik nu, 25 jaar later, nog steeds. Het heeft me gevoeliger, maar ook empathischer gemaakt.’
Stigma van de psychiatrie
Volgens Claudine Mertens – afdelingsarts van het Centrum Moeder en Baby in het Psychiatrisch Ziekenhuis Sint-Camillus (Gent) – zijn vrouwen die een postnatale depressie krijgen vaak al depressief tijdens hun zwangerschap. ‘Maar dat wordt slechts in een kwart van de gevallen als dusdanig herkend. Hun vermoeidheid, slaapproblemen en lusteloosheid worden gewoon aan de zwangerschap op zich toegeschreven.’ De cijfers zijn indrukwekkend: tien procent van de ‘gewone’ jonge moeders krijgt een postnatale depressie. Maar dat percentage ligt dubbel zo hoog voor wie tot een risicogroep behoort, zoals vrouwen die in hun jeugd al te kampen hadden met psychische problemen.
Er bestaan veel vooroordelen tegenover de behandeling van postnatale depressie, stelt Claudine Mertens vast. Vanwege de angst voor het stigma van de psychiatrie, maar ook vanwege de terughoudendheid tegenover medicatie tijdens de zwangerschap. Onterecht, vindt ze. ‘Geen medicatie nemen kan in bepaalde gevallen veel gevaarlijker zijn voor de baby dan een goed gedoseerde en medisch begeleide medicatie. Maar natuurlijk is ook de omgeving cruciaal. Of een vrouw al of niet naar huis kan tijdens een postnatale depressie hangt niet zozeer af van haar pathologie, dan wel van de manier waarop haar partner en/of familieleden haar kunnen opvangen.’
Joris is zo’n partner. Na de geboorte van hun eerste kind, kwam zijn vrouw in een postnatale depressie terecht. Hij ving haar thuis op, maar de druk was groot. ‘Te hoge verwachtingen rond het prille ouderschap, het voortdurend op eieren lopen, de schrijfgrage dokters: dat gaf alles bij elkaar veel stress, en de vermoeidheid sloeg ook bij mij toe. Het is een leerproces geweest, want uiteindelijk heeft mijn vrouw wel baat gehad bij een lichte vorm van medicatie. Tijdelijk de emoties verdoven om haar manier van denken te resetten. Als partner moet je waakzaam en nuchter proberen te blijven. De frustratie en de verwijten niet persoonlijk nemen, bijvoorbeeld. Ik bekeek haar als iemand die ziek was, ook al weet ik dat niet iedereen het daarmee eens zal zijn. Het hielp me begripvol te zijn. Begripvol, maar soms ook kordaat: “Nu ga je wél opstaan en iets eten”.’
Rouwproces
Gestalttherapeute Lieve Van Weddingen begeleidt vrouwen die na de geboorte van hun kind uit evenwicht raken. Onlangs bundelde ze haar ervaringen en inzichten in een boek: Mijn baby lacht… nu ik nog! (Manteau). Zij ziet postnatale depressie, vooral bij de geboorte van een eerste kind, als onderdeel van een rouwproces: ‘Je verliest het ideaalbeeld dat je van je kind en van jezelf als moeder had, je partner reageert soms anders dan je verwacht had, je professionele leven ligt stil, je vriendschappen veranderen. Niet elke vrouw is hier even vatbaar voor. Perfectionistische vrouwen, die alles graag onder controle houden, lopen een groter risico. Of vrouwen die eerder al kampten met angstaanvallen. Maar ook wie lang heeft moeten wachten op dat eerste kind – door vruchtbaarheidsproblemen of miskramen – is vaker kwetsbaar. De negatieve emoties op zich zijn al zwaar om dragen, maar het taboe eromheen – je moet vooral genieten van die heerlijke babytijd, want het is zó weer voorbij, vertelt iedereen je – maakt het dubbel moeilijk om ermee naar buiten te komen. En hoe langer je wacht, hoe moeilijker je er weer uitraakt.’
Moeders maken het elkaar niet altijd even gemakkelijk, vindt ze. Er is zelfs sprake van enige competitie: ‘We willen allemaal de beste moeder zijn. We vergelijken hoeveel tijd en energie we besteed hebben aan doopsuiker en kinderkamer, en verhogen zo de druk. Maar ook de begeleiding tijdens de zwangerschap zou beter kunnen. Nu is die vooral praktisch van aard: je leert alles over borstvoeding en baden en slapen, maar niemand vertelt wat het met je doet om 24 uur op 24 met een baby te leven. Een kind grootbrengen was vroeger het werk van een gemeenschap, een ruimere familie die onder hetzelfde dak leefde. Nu staan we er vaak alleen voor. Daarom raad ik vrouwen aan op zoek te gaan naar een maatje, een mentor. Een vrouw die over hen waakt en hen met raad en daad kan bijstaan, wanneer ze daar nood aan hebben.’
Huilend om hulp gesmeekt
Je zou het een soort buddysysteem kunnen noemen. Iets dat vrouwen die ooit een postnatale depressie doormaakten als muziek in de oren klinkt. ‘Had ik toen zo iemand gehad, ik zou nooit zo diep weggezonken zijn’, vertelt Emma, die een postnatale depressie kreeg na de geboorte van haar zoon. ‘Zolang ik in het ziekenhuis lag, viel het nog mee. Er komt veel bezoek, er wordt voor je gezorgd. Maar na vier dagen moest ik naar huis, en toen liep het mis. Mijn man zat voortdurend in het buitenland voor zijn werk, de verpleegster van Kind & Gezin liet door omstandigheden twee weken op zich wachten, de borstvoeding wilde maar niet lukken en ik voelde me overal alleen voor staan. In mijn wanhoop heb ik naar mijn moeder gebeld, haar huilend gesmeekt of ze me wilde komen helpen, maar ik botste alleen maar op onwil: ik had dat kind zelf gewild – iets waar zij van bij het begin bezwaar had tegen gemaakt – dus moest ik het nu ook maar zien te rooien. Ik had wel vriendinnen, maar ik wilde niemand tot last zijn.’
‘De hele dag zat ik in de zetel en hoopte dat mijn kind zo lang mogelijk zou slapen. Verder deed ik alles wat ik moest doen, als een robot: hem voeden, hem baden, hem te slapen leggen. En al die tijd dacht ik: kon ik hem maar terug in mijn buik duwen, de zwangerschap achterstevoren afspelen, zodat hij uiteindelijk weer zou opgaan in een eicel en een zaadcel. Ik wilde op een gegeven moment zelfs dood. Maar het was geen actieve doodswens. Ik wilde gewoon niet meer leven, in een hoekje kruipen om er nooit meer uit te komen. Had ik toen een stevig sociaal netwerk gehad, mensen bij wie ik meteen terechtkon, ik zou nooit zo diep gezeten hebben.’
Emma’s postnatale depressie sleepte jarenlang aan. Tot ze er zo slecht aan toe was dat ze eindelijk hulp zocht bij een psychiater. Beetje bij beetje raakte ze uit de put, dankzij gesprekken en aangepaste medicatie.
‘Pas toen mijn zoon ruim drie jaar oud was, voelde ik een band met hem. Dat ik al die tijd goed voor hem ben blijven zorgen, heb ik puur aan mijn geweten te danken. Een tweede kind heb ik nooit meer aangedurfd.’
(verschenen in De Standaard op 6 december 2013)